जनताको सामान्य माग सम्बोधन गर्न नसक्दा शेख हसिनाले सत्ता होइन, देश नै छोड्नु पर्‍याे

दक्षिण एशियामा उदीयमान अर्थतन्त्रको रुपमा अघि बढीरहेको बंगलादेश पछिल्लो समय जनताको सामान्य माग पुरा गर्न नसक्दा उथलपुथलको दलदलमा भासिन पुगेको छ । जनताका सामान्य माग सम्बोधन गर्न हिचकिचाउदा सत्ता मात्रै होइन, शासकले देशै छोड्नु पर्ने रहेछ भन्ने उदाहरण पनि बनेको छ । विद्यार्थी आरक्षणको सामान्य विषयलाई सम्बोधन गर्न नसक्दा आज गम्भीर राजनीतिक संकटको चपेटामा भासिएको छ बंगलादेश ।

आइटी, औषधि, कपडा उद्योगलगायत उत्पादनमार्फत समृद्धितर्फ अघि बढिरहेको शक्तिशाली प्रधानमन्त्री भनेर परिचित शेख हसिना पदबाट राजीनामा दिएर रुदै देश छोड्नु पर्ने अवस्था किन आयो संसारका शासकहरुले बुझ्ने पर्ने बेला आएको छ । विद्यार्थीले चर्काएको आन्दोलनले उग्ररुप लिदा आइतबार देश छोडेर भारततिर भागेकी छिन् । माग सम्बोधन गर्नुको सट्टा दमन गरेपछि ज्यानको प्रवाह नगरी ढाकास्थित प्रधानमन्त्री भवन नै आन्दोलनकारीले कब्जामा लिए ।

बंगलादेशका संस्थापक नेता मुजिबुर रहमानको अर्थात हसिनाका पिताको मूर्ति समेत तोडिएको छ । समस्या समाधान तर्फभन्दा पनि संसदमा दुई तिहाई बहुमतसहितको जननिर्वाचित प्रधानमन्त्रीले देखाएको दम्भका कारण देश छाडेर भाग्नु परेको यो सामान्य घटना होइन । देश छाडेपछि अहिले बंगलादेशको सेनाले अन्तरिम सरकार बनाउने घोषणा गरेको छ । आइतबारको सनसनीपूर्ण घटनाक्रमसँगै बंगलादेशमा शेख हसिनाको १५ वर्षे शक्तिशाली शासन गल्र्याम गुर्लुम ढलेको छ भने चरम राजनीतिक संकटमा फसेको छ ।

गत जुलाईदेखि चर्केको विद्यार्थी आन्दोलनमा सयौँ नागरिकले ज्यान गुमाएका छन् । खरबौं जनधनको क्षति भएको छ । १५ वर्षदेखि लगातार सत्ता उद्मादमा रहँदै आएकी हसिनामाथि निरंकुश शासकको आरोप विपक्षीको छ । विपक्षीमाथि चरम दमन गरेको, चुनावमा धाँधली गरेको, अभिव्यक्ति स्वातन्त्रता संकुचित गरेको र माग लिएर आवाज उठाउने जनतामाथि प्रहरी दमन गरेर राज्य आतंक मच्चाएको विभिन्न आरोप हसिनामाथि लाग्दै आएको थियो । अन्ततः यो आरोप नभइ तथ्य भएको पुष्टी भएको छ ।

जनतामा असन्तोष र विद्रोही भावना जागेपछि जस्तोसुकै शक्तिशाली शासक र सरकारले घुडा टेक्नु पर्छ नै । आज बंगला देशमा पनि जनताले सडक आन्दोलनकै बलमा सत्ता ढालेका छन् । यसको ज्वलन्त सन्देश हसिनाको भवितव्य राजनैतिक अवस्थाले दिएको छ । जनताले सडकबाटै दुईतिहाइ बहुमतको सरकार सहजै ढालेपछि अहिले संसारभर यसले हलचल पैदा गरेको छ । नेपालीहरू पनि सामाजिक सञ्जालमा व्यापक चर्चा परिचर्चा गरिरहेका छन् । जनताको भावना विपरित निरंकुश बन्ने शासकको यहि हालत हुन्छ भनेर भनिरहेका छन् ।

राजनीतिक अवसान
सन् १९७५ मा परिवारका सबै सदस्य मारिएपछि राजनीतिमा होमिएकी शेख हसिना एक शक्तिशाली शासकको राजनीतिक अवसान हुन पुगेको छ । सरकार सामान्य कारणले ढल्न पुगेको छ । विद्यार्थीले उठाएको मुद्दा थियो आरक्षण । बंगलादेश स्वतन्त्रता संग्राममा सहभागी भएका परिवारलाई मेडिकल शिक्षा लगायतमा सरकारी सुविधामा आरक्षणको व्यवस्था गरिएको थियो । स्वतन्त्रता सेनानीको परिवारका लागि ३० प्रतिशत आरक्षण व्यवस्थाले आम नागरिकमा चरम असन्तुष्टि पैदा भएको थियो ।

अदालतले आरक्षणलाई १० प्रतिशतमा झार्ने आदेश दिए पनि कोटा व्यवस्था नहटाएपछि आन्दोलनले निरन्तरता पाइरहेको थियो । स्वतन्त्रता सेनानीका परिवारलाई छुट्याएको ३० प्रतिशत आरक्षणले अवामी लिग पार्टीका कार्यकर्तालाई मात्रै फाइदा पुगेको विपक्षीको आरोप थियो । अवामी लिग त्यस्तो पुरानो पार्टी हो, जसका कार्यकर्ताले १९७० मा पाकिस्तानसँग संघर्ष गरेका थिए । त्यही संर्षका कारणले अहिले तिनैका सन्तानले आरक्षण सुविधा पाउँदै आएका थिए । आरक्षणको विरोध त एक बहाना मात्रै थियो ।

तर विद्यार्थी आन्दोलन एका एक हसिना सरकारले लिँदै आएको विपक्षी दमन नीतिका कारण सरकारविरुद्ध प्रदर्शनमा परिणत हुन पुग्यो । जसले आन्दोलन झन झन बलियो हुँदै गयो र यसमा विपक्षी पार्टीहरूले समर्थन गर्दै गए । आन्दोलन झन् चर्किँदै गयो । जुलाइदेखि चर्केको विद्यार्थी आन्दोलन र सरकारी दमनमा करिब सयबढीको ज्यान ज्यान गयो ।

अन्धाधुन्ध गोली प्रहार गर्ने हसिनाको दमनकारी नीतिका कारण आन्दोलन ज्वालामुखिमा परिणत भयो । यसलाई नजिकबाट नियालीरहेको सेनाले आन्दोलन दन्किएको हेरिरर्‍यो । अन्तिम घडीसम्म आउँदा राष्ट्रिय सेनाले आन्दोलनकारीलाई दबाउन भन्दा प्रधानमन्त्री हसिनालाई असहयोग गर्नु उचित ठान्यो । सुरक्षा फौजको असहयोग र हिंसात्मक आन्दोलनले प्रधानमन्त्री निवास नै घेरेपछि लगत्तै हसिना हेलिकोप्टर चढेर छिमेकी भारततर्फ भागिन् ।

आन्दोलन एकातिर उनी भागेर अहिले भारतको सरणमा छिन् । उत्तरप्रदेशस्थित गाजियाबादमा बसिरहेकी उनी त्यहाँबाट बेलायतको लण्डन जाने चर्चा चलिरहेको छ । यस घटनाले संसद्मा जतिसुकै बलियो अंकगणित भए पनि जनताको हितमा काम नगर्दा शासकहरु सडकबाटै गलहत्तिने रहेछन् । जनताको आक्रोषमा सरकार ढल्दो रहेछ भन्ने उदाहरण बंगलादेशको यस घटनाले प्रष्टयाइ दिएको छ ।

संसदमा एक्लैको २७१ सिट भएर के गर्नु ?
बंगलादेशमा ३५० सदस्यीय संसद छ । शेख हसिना सभापति रहेको अवामी लिग पार्टीको एक्लै २७१ सिट छ । यो दुईतिहाइभन्दा झण्डै २७ सिट बढी हो । विपक्षी पार्टीसँग ७९ सिटमात्रै छ । ३५० सदस्यीय संसदमा ३०० सिटमा प्रत्यक्ष निर्वाचित हुन्छ भने ५० सिट समानुपातिक तथा आरक्षणबाट चुनिने वैधानिक व्यवस्था छ ।

चुनावमा धाँदली गरेको आरोप विपक्षी पार्टीहरूले लगाउँदै बहिस्कार गरेका कारण हसिनाको दलसँग एक्लै २७१ सिट छ भने विपक्षीसँग स्वतन्त्र ६२ जनासहित ७९ सिट मात्रै छ । यहाँ २१ सिटमा साना दलको प्रतिनिधित्व छ । एक सिट रिक्त रहेको छ ।

दुईतिहाइको के हिसाब–किताब ?
जनताले सडकबाटै हसिना सत्ताच्युत भएपछि अब उनको दलसँग रहेको दुईतिहाइको कुनै हिसाब–किताब बाँकी रहेन । बंगलादेशको सत्ता अहिले त्यहाँको सेना हत्याएको छ । अन्तरिम सरकार बनाउने घोषणा सेनापतिले गरेका छन् । दलहरूसँग सेनाले छलफल थालिसकेको छ । एशियाको टाइगर मानिँदै आएको हसिना सरकार अब सेनाको चंगुलबाट गुज्रीदै छ । अब बंगलादेशको आर्थिक समृद्धि र शान्तिको यात्रा कसरी अगाडि बढ्छ ? यसमा प्रश्नचिन्ह खडा भएको छ ।

जातीय अतिवादी खतरा सुरु हुन्छ कि ? लोकतन्त्रमाथि सैन्यकरण कति खतरा ? भन्ने चिन्ता बढेको छ । जननिर्वाचित सरकार ढालेपछि विपक्षी दलहरूले सरकारको नेतृत्व सम्हाल्न सकेनन् । जसका कारण बंगलादेशको सत्तामा सेना हाबी भएको छ । यसबाट लोकतन्त्र थप खतरामा पर्ने विश्लेषण जानकारले गरिरहेका छन् । अवामी लिगलाई धर्मनिरपेक्षतावादी दलका रुपमा अथ्र्याएका विपक्षीले अब हसिनाको बहिर्गमनसँगै दक्षिणपन्थी शक्ति सतहमा आउने हो कि भनेर आशंका गरिरहेका छन् ।

हसिनाका पिता मुजिबर रहमानको शालिक तोडियो
के हो त पिताको बिरासत ?
शेख मुजिबर रहमान (शेख मुजिब) शेख हसिनाका बुवा हुन । उनले सन् १९७० मा पाकिस्तानबाट बंगलादेशलाई अलग गर्ने संघर्षमा ठूलो भूमिका खेलेका थिए । उनी दक्षिण एशियाशै शक्तिशाली नेतामा गनिन्थ्ये । अवामी लिग पार्टीबाट निर्वाचित उनी प्रथम राष्ट्रपति (सन् १९७१–१९७२) बने । सन् १९७२ देखि संसदीय प्रणाली लागू भएपछि मुजिब प्रधानमन्त्रीसमेत बने ।

मुजिब अन्तरिम राष्ट्रपति बनेकै बेला उनकै पहलमा १९७२ मार्च १७ मा भारतीय सेनाले बंगलादेश छाड्न बाध्य भयो । डिसेम्बर १६ मा नयाँ संविधान जारी भएपछि पहिलो संसदीय चुनाव १९७३ मा सम्पन्न भयो । उक्त निर्वाचनमा मुजिबको पार्टीले बहुमत पाएर सरकार बनायो । इस्लामिक एकेडेमी ब्युँताएको आरोपहरू मुजिबमाथि लाग्न थाल्यो । स्वतन्त्रता संग्रामलाई दबाउन ढाकामा सन् १९७१ मार्च २५ को मध्यरातमा पाकिस्तानी सेनाले नरसंहार मच्चायो ।

मुजिबुरलाई पक्राउ गरी पश्चिम पाकिस्तान लग्यो र उनलाई सैन्य अदालतबाट मृत्युदण्डको सजायँ सुनाइयो । तर त्यो सजाय कार्यान्वयन हुन सकेन । त्यसबेला भारतले बंगलादेशलाई साथ दियो । भारतको समर्थन पाएपछि अन्ततः पाकिस्तानले आत्मसमर्पण ग¥यो । शेख मुजिब कारागार मुक्त भई घर फर्किए र बङ्गलादेशको प्रथम राष्ट्रपति बने ।

सन् १९७२ देखि बंगलादेशमा शासकीय प्रणाली परिवर्तन गर्दै राष्ट्रपतीय प्रणालीको साटो संसदीय प्रणालीमा जाने संवैधानिक व्यवस्था मिलाए । नयाँ व्यवस्थापछि उनी राष्ट्रपतिको साटो प्रधानमन्त्री बने । बंगाली राष्ट्रवाद, प्रजातन्त्र, समाजवाद र धर्मनिरपेक्षताको पक्षधर हसिनाका पिता रहमानको यो विचारलाई कतिपयले ‘मुजिबवाद’ भन्ने गरेका थिए ।

धर्मनिरपेक्ष संविधान निर्माणको तयारी
आफु शक्तिमा आएपछि हसिनाका बुवा मुजिबले धर्मनिरपेक्षतासहितको संविधान निर्माणको तयारी थाले । तर, उनी चरम गरिबी र भ्रष्टाचारको चपेटामा परेका कारण यसबाट उम्कन सकेनन् र एकदलीय राजनीतिको घोषणा गरे ।

यस्तो घोषणा ७ महिना बित्दै नपाउदै सन् १९७५ अगष्ट १५ का दिन बंगलादेशको सैन्य समूहले प्रधानमन्त्री रहमानसहित उनको बंश नै विनास गरिदियो । विदेशमा रहेकाले मात्रै शेख हसिना बच्न सफल भइन् । बुवाको हत्यापछि हसिनालाई देश फर्कन प्रतिबन्ध लाग्यो । देशमा केही वर्षसम्म अस्थिरता, द्वन्द्व र सैन्य हस्तक्षेप बढ्यो ।

चुनाव जितेर प्रधानमन्त्री बनेकी हसिना
सन् १९९६ मा चुनाव जितेर प्रधानमन्त्री बनेकी हसिना विवादमा पर्दै गइन् । भ्रष्टाचार मुद्दामा जेलसमेत बसिन् । केही समय अमेरिका बसिन् । २००६ मा स्वदेश फर्केको दुई वर्षपछि चार पार्टीको गठबन्धन बनाएर फेरी चुनाव जितिन् । लगातार सत्तामा रहिरहिन् । अजामी लिगको सभापति हसिना सन् १९८४ देखि नै सभापति थिइन् ।

हसिना विश्वकै सर्वश्रेष्ठ शक्तिशाली महिला
पटक पटक प्रधानमन्त्री बनेकी शेख हसिना विश्वकै सर्वश्रेष्ठ शक्तिशाली महिलाको सूचीमा थिइन् । विश्वका १०० जना शक्तिशाली महिलाको सूचीमा परेकी उनी शीर्ष २६ औं स्थानमा थिइन् । सन् २०१६ मा फोर्ब्स पत्रिकाले फेरी सन् २०१७ मा सार्वजनिक गरेको सूचीमा उनी ३० औँ स्थानमा झरिन् । अमेरिकाको एक पत्रिकाले विदेश नीतिको आधारमा विश्वका शीर्ष १०० विचारकहरूको सूचीमा समेत हसिनालाई सामेल गरेको थियो ।

विश्व महिला नेत्री परिषदकी सदस्य हसिनाले यस अन्तर्राष्ट्रिय सञ्जाललाई बलियो बनाउदै लगेकी थिइन् । बङ्गलादेशका प्रथम राष्ट्रपतिकी छोरी हसिनाले पढाइमा राम्रो अवसर नपाउने कुरै भएन । शुरुमा उनले पूर्वी पाकिस्तानको टुङ्गिपाडाकै विद्यालयबाट प्रारम्भिक शिक्षा लिएकी थिइन् । सन् १९५४ देखि परिवारका साथ ढाकामा बसोबास गर्न थालिन् । पछि पिता रहमान स–परिवार मिन्टोेको एक सरकारी निवासमा सरे ।

त्यसपछि हसिना थप शिक्षाका लागि नारी शिक्षा मन्दिर कन्या विद्यालयमा भर्ना भइन् । हसिनाले सन् १९७३ मा ढाका विश्वविद्यालयबाट स्नातकोत्तर पुरा गरिन् । उनको विवाह वाजेद मियाँसँग भयो । हसिना र वाजेदका तर्फबाट सजीव वाजेद जोय र सायमा वाजेल पुतुल दुई सन्तान जन्मिए । सन् २००९ मा वाजेदको मृत्यु भयो ।

दुई दशक सत्ता अनुभव र परिवारको बंशनाश
बङ्गलादेशमा लामो समय सत्ता चलाउने प्रधानमन्त्री हुन् शेख हसिना । १० औँ प्रधानमन्त्री बनेकी उनले सन् २००९ जनवरीबाट सत्ता सम्हालेकी हुन् । बङ्गलादेशको इतिहासमा सबैभन्दा लामो समय प्रधानमन्त्री बनेकी हसिनाको जन्म सन् १९४७ सेप्टेम्बर २८ का दिन पूर्वी बङ्गालको टुङ्गिपाडा भन्ने ठाउँमा भएको हो । त्यो ठाउँ तत्कालीन पाकिस्तानमा थियो । पहिलोपटक प्रधानमन्त्री बन्दा ४७ वर्षकी हसिना देश छोड्दा ६७ वर्षकी छिन् ।

बंगलादेशमा सन् १९७५ अगस्त १५ मा सैनिक विद्रोहमा उनका पितासहित परिवारका सबै सदस्यको हत्या भएपछि शोकमा डुबेकी हसिनाकोे अमेरिकी गुप्तचर संस्था सीआइएले समेत बेला बेला तर्साएको थियो । सीआइएको हात रहेको भनिएको उक्त हत्या काण्ड अहिलेसम्म रहस्यमै लुकेको छ । बंशनाश हुँदा हसिना र बहिनी शेख रेहाना जर्मनीमा पढिरहेकी थिइन् ।

विदेशमा नभएको भए सायद दिदी–बहिनी दुईजना पनि खरानीमा परिणत हुने थिइन् । विदेशमा पढेर फर्केपछि हसिना राजनीतिमा होमिन थालिन् । कुशल राजनीतिज्ञ ठानिएकी हसिना पटक–पटक गरेर २० वर्ष प्रधानमन्त्री बनिन् । गत जुलाईदेखि बंगलादेशमा चर्केको आन्दोलन २०८१ साउन २० गते आइतबार उत्कर्षमा पुग्दा हसिनाको झण्डै ज्यान जोगियो ।

झण्डै १९७५ को सैनिक विद्रोहका बेला जस्तै भएको त्यो घटना हो । आन्दोलनकारीले प्रधानमन्त्री भवन प्रवेश गरेर तोडफोड गर्न थालिसकेका थिए । आन्दोलन मत्थर पार्न हसिनाले सेना परिचालन गर्न खोजिन तर सेनाले साथ दिएर । आदेशको अस्वीकार गरेपछि अवस्थाको आँकलन गरिन् र हसिनाले आफ्नो सुरक्षाका लागि देशै छाड्नुपर्यो । आफ्नी बहिनी शेख रेहानालाई साथमै लिएर हेलिकोप्टर चढेर भारत तर्फ भागिन् र बच्न सफल भइन् ।
चार दशक लामो राजनीतिक जीवन समाप्ती उन्मुख
करिब चार दशक लामो हसिनाको राजनीतिक जीवन अव ओरालो लागेको छ । जर्मनीमा पढेर स्वदेश फर्केपछि सन् १९८६ देखि १९९० सम्म संसदमा प्रतिपक्षी दलको नेता बनिन् । सन् १९९१ देखि १९९५ सम्म पुनः प्रतिपक्ष दलकै नेताका रूपमा संसदमा प्रतिनिधित्व गरिन् । सन् १९८१ देखि अवामी लिगको सभापति बनिन् । सन् १९९६ देखि सन् २००१ सम्म हसिनाले पहिलोचोटि बङ्गलादेशको प्रधानमन्त्रीको जिम्मेवारी सम्हालिन् । सन् २००८ मा बहुमत ल्याएर उनी दोस्रोपटक प्रधानमन्त्री पदमा निर्वाचित भइन् ।

सन् २०१४ जनवरीमा एक विरोधी दलविहीन निर्वाचन जितेर उनी तेस्रोपटक प्रधानमन्त्री पदमा निर्वाचित भइन् । उक्त चुनाव विपक्षी दलले बहिस्कार गरेका थिए । अन्तर्राष्ट्रिय पर्यवेक्षकहरूले पनि उक्त चुनावमा धाँधली भएको ठहर गर्दै आलोचना गरे । सन् २०१८ मा भएको चुनावमा हसिना चौथो कार्यकालका लागि प्रधानमन्त्री निर्वाचित भइन् । विपक्षी दलले धाँधली भएको आरोप लगायो । २४ जनवरी २०२४ मा सम्पन्न पछिल्लो चुनावपछि हसिना फेरि दुई तिहाई बहुमतका साथ सत्तामा पुगिन् ।

त्यो शासनकालमा हसिनाले आर्थिक विकासका लागि प्रशंसनीय कामहरु गरिन् । १७ करोड जनसंख्या रहेको बंगलादेशलाई हसिनाले भारतसँग पनि कतिपय मामिलामा टक्कर गर्न सक्ने बनाएकी थिइन् । प्रधानमन्त्रीका रूपमा उदायपछि उनको कार्यकाल विवादरहित हुन पुग्यो । देशमा धेरै किसिमका भ्रष्टाचार र घोटालाहरू भए । पदमा सेतु काण्ड, हलमार्क सनाली बैंक काण्ड, शेयर बजार काण्ड, रानम प्लाज ध्वंस र बङ्गलादेश सडक सुरक्षा आन्दोलन आदि उनको शासनकालका मुख्य काण्ड हुन् ।

हसिनामाथि अधिनायकवादी आरोप लाग्यो । कार्यकालमा सरकारी दमनका घटना प्रशस्त भए । त्यसैको एकमुष्ट प्रतिफल सडक आन्दोलन भयो । यो आन्दोलनले उग्र रुप लियो र दुईतिहाई बहुमतवाला सत्ता अन्ततः सडकबाटै पल्टियो । बंगलादेशको सत्तापलटले भारत ससंकित बनेको छ । यसबाट पर्न सक्ने असरका बारेमा दिल्लीमा विश्लेषण भइरहेको छ । बंगलादेशसँगको सीमा क्षेत्रमा अहिले भारतीय सेनाको तैनाथी बढेको छ । बंगलादेशको घटनाले नेपालमा पनि तरंग ल्याएको छ ।

०३६ सालमा पाकिस्तानको राजनीतिक घटनाले काठमाडौंमा विद्यार्थी आन्दोलन चर्केजस्तै बंगलादेशबाट उत्साहित भएर सडकमा सरकारविरुद्ध प्रदर्शनको खतरा काठमाडौं पनि देखा पर्ला भनेर चर्चा हुन थालेको छ । जननिर्वाचित सरकार सडक आन्दोलनबाट फालिनु लोकतन्त्रका लागि खतराको घण्टी हो । लोकतन्त्र सेनाको हातमा गएपछि जनता सत्तामा आउने सम्भावना कम देखिएको छ । परिष्थिति जटिल बन्दै गएको छ । बंगलादेशको राजनैतिक बाटो अब कस्तो बन्छ त्यो भने हेर्न बाँकी छ ।